Vocalis e cunsonantis

Vocalis e cunsonantis

S'arfabetu sadru assimbillat meda a s'italianu, ma su sistema de scriri est diferenti po cosa meda, chi imoi cumentzaus a nai.


Sa vocali paragògica
In totu su sardu candu unu fueddu acabat a cunsonanti e ananti no ddoi est nudda o ddoi est unu pàsiu, a s’acabu torraus a nai s’ùrtimu vocali de su fueddu e totu. Custa vocali no dda scrieus po s’arrexoni chi no fait a scriri su pròpiu fueddu de maneras diferentis.
Essempru: is òminis(i), sa /i/ dda pronuntziaus ma no dda scrieus, is fèminas(a), sa /a/ dda naraus ma no dda scrieus.
In prus, in campidanesu s’agatant fueddus cumenti a tres[i], ses[i], est[i], funt[i], ant[i], a nca sa paragògica  /i/ no est sa pròpiu sa segundu ùrtimu vocali, innoi puru, dda pronuntziaus ma no dda scrieus.


Litras allobadas (lettere doppie)
Fait a allobai custas litras sceti: /d/, /l/, /n/, /r/, /s/.
«Tutte le altre consonanti si usano come in italiano, infatti in sardo il suono delle consonanti è sempre intenso (una volta e mezzo quello di una consonante singola italiana), dunque non c’è bisogno di averne due, uno debole (una consonante sola) e uno intenso (due consonanti). Però la D, la L, la N, la R e la S sono eccezioni a questa regola, perché davvero hanno anche un suono debole. Infatti un conto è dire ala altro conto è dire allu, un conto è dire manu altro conto è dire mannu, un conto è dire mara altro conto è dire marra.
Per quel che riguarda la D e la S, il raddoppiamento, più che a indicare il rafforzamento della stessa consonante, serve come espediente grafico, per indicare che quella consonante assume un suono sì più intenso, ma anche un po’ diverso, che non è il semplice raddoppiamento della consonante base.
Quindi, raddoppiamo la S, come espediente grafico, per distinguere la S sorda (cassu cioè «scopro») dalla S sonora (casu cioè «formaggio»), e lo stesso discorso vale per la D, raddoppiata a indicare che è cacuminale (sedda cioè «sella» invece di seda cioè «seta»)». A. CARDIA e P. PERRA, Grafia sarda, in www.sardu.net.
«Non c’è distinzione fra consonanti doppie e le singole, la loro pronuncia è una via di mezzo». F. SABATINI, La lingua e il nostro mondo, Loescher, Torino, 1978, p. 217.
«L’opposizione scempia/geminata vale soltanto per n, l, r». M. VIRDIS, Fonetica del dialetto sardo campidanese, Edizioni della Torre, Tàtari, 1978, p. 82.
Sa /q/ no dda teneus

In sardu sa litra /q/ no serbit. In italianu ddoi est ca serbit po fai bessiri su ditongu sceti, ma sigumenti su sardu no tenit ditongus cun custus sonus (bogau àcua e silìcua chi perou scrieus diaici, chena de /q/), no tenit sentidu a nci ponni custa litra in s’arfabetu nostu.

Cunsonantis a cumintzu
In totu su sardu campidanesu, e in giai giai in totu su logudoresu puru, candu unu fueddu cumintzat cun /c/, /f/, /p/, /t/, custus sonus mudant chi s’agatant agoa de una vocali. Po nai, nosu pronuntziaus:
su gani (cun sa /g/ lèbia cumenti in su fueddu agu),
sa xena,
sa vèmina,
su bani (cun sa /b/ lèbia cumenti in su fueddu saba),
sa derra (cun sa /d/ lèbia cumenti in su fueddu meda).
Po una chistioni de craresa, su fueddu ddu scrieus sempri de sa pròpiu manera, est a nai cun sa /c/, /f/, /p/ e /t/: su cani, sa cena, sa fèmina, su pani, sa terra.

Cunsonantis de acabu
Candu a s’acabu de unu fueddu teneus una /s/ o una /t/, podit essi chi dda pronuntzieus de atras maneras. Esempru: is manus a bortas ddu pronuntziaus i manus.
Innoi puru, sigumenti su pròpiu fueddu tocat a ddu scriri sempri de sa pròpiu manera, sigheus a scriri is.
Acetotu po sa /t/ de acabu, chi  dda agataus in sa de tres personis de is verbus. Esempru: issa cantat ddu naraus issa càntaDa o issa càntaRa. Ma custas /d/ o /r/ ddas scrieus /t/ sempri.

Atras cunsonantis
Sa /b/ in sardu fait a tenni duus sonus, unu lèbiu po nai saba, saboni, sabori, e unu prus tostau po nai traballu, lìberu e babai. Nosu perou ndi scrieus una sempri, ca no est su sonu forti de sa b allobada italiana e ca chi poneus duas B a babu, tocat a ndi ponni duas, ca tenint su pròpiu sonu, a fueddus cumenti de libru e lìberu puru.

Data di ultima modifica: 05/01/2017

torna all'inizio del contenuto
torna all'inizio del contenuto